فقه در میدان: از نامه آخوند خراسانی تا مسئولیت اجتماعی امروز
🔹آخوند خراسانی در نامه‌ای تند به محمدعلی‌شاه، با زبانی برنده و بی‌پرده، عملکرد سیاسی و وابستگی‌های او را به نقد می‌کشد:
🔺«از آغاز سلطنت قاجار، زخم‌های سنگینی بر پیکر امت اسلامی فرود آمده است؛ پاره‌پاره شدن خاک ایران، سقوط قفقاز، شیروانات، ترکمان‌نشین‌ها، هرات، افغانستان، بلوچستان، بحرین، مسقط، جزایر خلیج فارس، عراق عرب و ترکستان. دو سوم این سرزمین از دست رفت و همان یک‌سوم باقیمانده نیز به اشکال گوناگون به دست بیگانگان سپرده شد.
🔺گاه، با امتیازات ننگین، سرمایه شیعیان را به مشرکان دادند؛ گاه، خزائن کهن ایران ـ که حاصل دست‌رنج صفویان، نادرشاه و زندیه بود ـ به بهای ناچیز خرج لذت‌جویی بیگانگان شد. یک‌صد کرور از بیت‌المال مسلمین، خرج فواحش فرنگستان گردید بی‌آنکه یک ریالش صرف آبادانی وطن و نان‌آوری برای رعیّت شود. تا آنجا که شیرازه ملک و ملت از هم گسیخت و بیگانگان، آینده این سرزمین را بی‌پروا میان خود تقسیم کردند.
🔺ای منکر دین و گمراه! پدرت فرمان مشروطه داد، اما از روزی که تو بر تخت نشستی، همان اندک وعده‌های آن را پایمال کردی. شنیده‌ام نماینده‌ای نزد ما فرستاده‌ای تا با پول تطمیعمان کند، و نمی‌دانی که ارزش سعادت مردم بسی فراتر از زر توست. تو نه‌تنها دشمن دین، که خائن به این مملکت هستی. من به زودی به ایران خواهم آمد و اعلان جهاد خواهم کرد.»
🔹جایگاه مجتهد در امور اجتماعی همین‌جاست: در خط مقدم دفاع از دین و ملت. آنان که در پی بریدن #پیوند فقه از سیاست، اجتماع و اقتصادند، نمی‌دانند که این ساحت‌ها در طول یکدیگرند، نه در عرض.
🔹در منطق اسلام، آخرت عین دنیا و دنیا عین آخرت است. این دو، دو فصل جداگانه نیستند، بلکه صفحه‌ای یکپارچه‌اند. احکام اسلامی «فردی» صرف ندارند؛ یا پیش‌اجتماع‌اند یا پس‌اجتماع. این یعنی ریشه و ثمره همه احکام، به اجتماع برمی‌گردد.
🔹نامه آخوند خراسانی تنها شرح یک واقعه نیست؛ نقشه راهی است برای امروز ما.
او نشان داد که مجتهد، اگر در کنج حجره بماند و جامعه از دست برود، نه حجره می‌ماند و نه مکتب. هر حکم شرعی، روحی اجتماعی دارد؛ گاه در قالب دفاع از مرز و نان مردم، گاه در زبانِ صریح اعتراض به شاه یا حاکم. فقهِ بریده از اجتماع، همچون چراغی بی‌روغن است: شاید فرم و فتوایش بماند، اما روشنایی و اثرش می‌میرد.
🔹امروز، اگر بخواهیم دین را از معادلات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حذف کنیم، در حقیقت همان اتفاقی می‌افتد که آخوند هشدارش را داده بود: بیگانگان درون و بیرون، خود میدان‌داری می‌کنند. و آن‌وقت احکام الهی، نه به عنوان برنامه‌ای برای زندگی جمعی، که به عنوان آداب فردیِ کم‌رنگ و بی‌اثر در گوشه ذهن جامعه باقی می‌ماند
✍️گروه اجتماعی صراط